Kan ik die foto gebruiken?
Een bloggende misdaadjournalist heeft een vette rekening aan zijn broek hangen voor het ‘framen’ (citeren van foto’s). Het is een terugkerende vraag bij bloggers, reclamebureaus en eigenlijk iedereen die regelmatig iets online publiceert: hoe zit het ook alweer met foto’s die van internet zijn gehaald? Mag je die zomaar gebruiken of zijn foto’s auteursrechtelijk beschermd, ook als ze op internet staan?
Inbreuk op auteursrechten fotograaf
De meeste foto’s en afbeeldingen die te vinden zijn op internet, zijn auteursrechtelijk beschermd. De fotograaf heeft als auteursrechthebbende het exclusieve recht om zijn foto openbaar te maken en te verveelvoudigen. Hij kan anderen dus verbieden zijn foto te gebruiken of daar juist toestemming voor geven, al dan niet onder bepaalde voorwaarden. Die voorwaarden kunnen een licentievergoeding (royalty) zijn, maar ook beperkingen zoals een verbod op het bewerken van de foto of het gebruiken in een negatieve context.
Vaak is lastig te achterhalen wie de maker van de foto is, laat staan om contact op te nemen om toestemming te verkrijgen de betreffende foto te gebruiken. Als dat niet lukt en de foto wordt toch gebruikt, is dat een inbreuk op het auteursrecht van de fotograaf, tenzij een uitzondering van toepassing is (waarover later meer).
Verwijderen en betalen
De fotograaf (of zijn agent of het stockbureau) kan de gebruiker in dat geval verzoeken (vaak: sommeren) de foto te verwijderen en een vergoeding vragen voor het gebruik. Het verwijderen is meestal niet zo bezwaarlijk, maar de gevraagde vergoeding kan hoog zijn: twee- of driemaal de ‘gebruikelijke’ licentievergoeding. Zo’n vordering wordt onderbouwd door aansluiting te zoeken bij de algemene voorwaarden van de Nederlandse Fotografenfederatie of andere voorwaarden. Een argument dat vaak wordt gebruikt is dat wanneer slechts éénmaal de gebruikelijke licentievergoeding gevraagd zou worden, de inbreukmakende gebruiker van de foto in een gunstigere positie gebracht zou worden dan gebruikers die wel netjes vooraf toestemming vragen en betalen. Daarnaast kan ook nog een vergoeding worden gevraagd voor het ontbreken van naamsvermelding en een vergoeding van eventuele juridische kosten. Alles bij elkaar kan dat flink oplopen voor 1 gecopy-paste fotootje. Het is dus de vraag of dat wel helemaal redelijk is.
Wat zeggen rechters hierover?
Het uitgangspunt is dat er inbreuk is gemaakt op de auteursrechten van de fotograaf. Dat er een vergoeding betaald zal moeten worden, is dan ook meestal redelijk. Waar houden rechters rekening mee bij het bepalen van een redelijke vergoeding?
De schade als gevolg van een auteursrechtinbreuk is meestal niet precies vast te stellen. Daarom zal de schade moeten worden begroot met inachtneming van het bepaalde in artikel 6:97 BW.
De aard van de schade is vaak een gederfde licentievergoeding. Bij de begroting van die schade kan worden aangeknoopt bij de tarieven die de fotograaf normaliter hanteert voor het gebruik van zijn foto (na gegeven toestemming).
Uitgangspunt is de economische waarde van de foto: wat kost het om de foto normaal gesproken gedurende een bepaalde tijd op een website te gebruiken?
De algemene voorwaarden van de Fotografenfederatie zijn in principe niet van toepassing. Er is immers geen contractuele relatie tussen de fotograaf en de inbreukmaker waarop deze (of andere) voorwaarden van toepassing zijn verklaard.
Het auteursrecht biedt geen ruimte voor het opleggen van boetes. Een vergoeding van twee- of driemaal de normale gebruiksvergoeding kan gezien worden als boete en daarom niet redelijk zijn.
Het kan wel redelijk zijn een verhoging op de gebruikelijke licentievergoeding toe te passen vanwege verminderde exploitatiemogelijkheden voor de fotograaf.
Een fotograaf kan ook schade lijden door het ontbreken van naamsvermelding of bronvermelding.
Er is geen plaats voor verhoging met BTW omdat over schadevergoeding als zodanig geen BTW verschuldigd is.
Wordt de foto commercieel gebruikt of juist op een niet commerciële website? Wordt de website veel bezocht of slechts door een beperkte, min of meer vaste groep?
Was de foto al eerder rechtmatig openbaar gemaakt en is de foto inmiddels verwijderd?
Welke vergoedingen worden toegewezen?
Dat hangt dus onder meer af van de hiervoor genoemde factoren en de overige omstandigheden van het geval. De afgelopen jaren werden in rechtszaken in Nederland bijvoorbeeld de onderstaande vergoedingen toegewezen:
Wanneer mogen foto’s wel worden gebruikt?
Foto’s mogen wel worden gebruiken wanneer er een uitzondering op het auteursrecht van toepassing is, wanneer de foto’s inmiddels tot het publieke domein behoren of wanneer zij bijvoorbeeld onder een Creative Commons-licentie beschikbaar zijn gesteld.
Citaatrecht
De belangrijkste uitzondering in deze context is het citaatrecht (artikel 15a Aw). Hoewel de wet dit niet expliciet bepaalt, wordt aangenomen dat het citaatrecht ook geldt voor beeldcitaten. Op basis van deze uitzondering kan het derhalve toegestaan zijn een foto als citaat te gebruiken bij een blog.
De geciteerde foto moet dan wel rechtmatig openbaar zijn gemaakt, wat met foto’s op internet vaak lastig is vast te stellen. Verder moet het citaat proportioneel en functioneel zijn. Dat betekent dat de foto niet groter mag zijn dan nodig en redelijk is en dat de foto een functie moet hebben met betrekking tot de context waarin hij wordt gebruikt. Het is dus niet toegestaan een foto enkel ter ‘versiering’ van een blog over te nemen. Ten slotte moet voor zover mogelijk de naam van de fotograaf en de bron worden vermeld.
Persexceptie
Daarnaast kan er mogelijk een beroep worden gedaan op de persexceptie (artikel 15 Aw). Op basis van deze uitzondering mogen persmedia nieuwsberichten of vergelijkbare artikelen in zijn geheel overnemen van andere persmedia. De bron en de naam van de fotograaf moeten ook hier op duidelijke wijze worden vermeld. Deze uitzondering is (uiteraard) niet van toepassing wanneer het auteursrecht uitdrukkelijk wordt voorbehouden.
Het is maar de vraag of een blog kwalificeert als “persmedium”. Dit is het geval wanneer de blog periodiek wordt vernieuwd en op de blog nieuwsberichten worden gepubliceerd. In de rechtspraak is over diverse blogs echter ook aangenomen dat dat geen persmedium was.
Publieke domein
In Nederland zijn foto’s slechts voor een bepaalde periode auteursrechtelijk beschermd. Na deze periode vervallen de auteursrechten en behoren de foto’s toe aan het publieke domein. Dit betekent dat de foto’s zonder toestemming, licentievergoeding of bronvermelding kunnen worden gebruikt. Foto’s zijn in principe tot 70 jaar na het overlijden van de maker auteursrechtelijk beschermd. Wanneer de maker onbekend of een rechtspersoon is, vervallen de auteursrechten 70 jaar na de eerste openbaarmaking van de foto.
Creative Commons
Sommige foto’s worden onder een Creative Commons-licentie beschikbaar gesteld. De maker heeft er dan voor gekozen om zijn werk onder bepaalde voorwaarden, die zijn neergelegd in standaardlicenties, te delen met anderen. Gebruikers mogen deze werken dus gratis gebruiken, mits zij zich houden aan de voorwaarden van de betreffende licentie. Er zijn vier voorwaarden waarop de Creative Commons-licenties zijn gebaseerd:
naamsvermelding: verveelvoudigen en openbaar maken mag, mits de naam van de maker wordt vermeld;
niet-commercieel:verveelvoudigen en openbaar maken mag, mits niet voor commerciële doeleinden;
geen afgeleide werken: verveelvoudigen en openbaar maken mag, mits het werk in de originele staat blijft (dus geen bewerkingen);
gelijk delen: verveelvoudigen, openbaar maken en bewerken mag, mits de bewerking onder dezelfde licentie wordt vrijgegeven als het originele werk.
Op grond van deze voorwaarden zijn in totaal zes verschillende licenties mogelijk. Naamsvermelding is bij alle zes de licenties verplicht.
Foto’s die onder een Creative Commons-licentie zijn uitgebracht, zijn onder andere te vinden op Flickr (via de Flickr-zoekmachine Photopin) en via de Creative Commons zoekfunctie.
Conclusie
De meeste foto’s op internet zijn auteursrechtelijk beschermd. Als je geen toestemming van de auteursrechthebbende hebt, dan kan deze verwijdering en een vergoeding vorderen. De hoogte van de vergoeding hangt af van de omstandigheden van het geval. De meest voorkomende uitzonderingen zijn het citaatrecht, de persexceptie, het publieke domein en een CC-licentie. Let daarbij goed op de voorwaarden voor elke uitzondering.
Met dank aan Marieke Neervoort mag ik het artikel hier plaatsen;
